مطالعه و کتابخوانی

مطالعه وکتاب خوانی

چه تاثیری در زندگی دارد؟

مقدمه:

مطالعه وکتاب خوانی در اشکال مختلف ان به عنوان یکی از عا لی ترین ویژگی هاو تمایزات جامعه انسانی از انواع دیگر

موجودات همواره امری مثبت ومورد توجه بشر بوده است درتاریخ جوامع بشری هرجه به سمت توسعه وتمدن ره می رویم  به اهمیت روز افزون مطالعه وگسترش ان پی میبریم  اکنون درد هه آغازین قرن بیست ویکم که بنا به مجموعه ای

مطالعه وکتاب خوانی در اشکال مختلف ان به عنوان یکی از عا لی ترین ویژگی هاو تمایزات جامعه انسانی از انواع دیگر

موجودات همواره امری مثبت ومورد توجه بشر بوده است درتاریخ جوامع بشری هرجه به سمت توسعه وتمدن ره می رویم  به اهمیت روز افزون مطالعه وگسترش ان پی میبریم  اکنون درد هه آغازین قرن بیست ویکم که بنا به مجموعه ای

از ویژگی ها شایسته نام عصر اطلاعات وارتباطات است کتاب به عنوان یک وسیله ارتباطی ومنبع اطلاعاتی بیش از هر کالای دیگری مطرح میشود وفقط شامل مصداق سنتی ان نیست ودرشکل کتابهای الکترونیکی ومانند ان هم عرضه می شود درراس کالاهای یک خانواده درعصر ارتباطات واطلاعات باید باشد  انچه بیش رودارید جستار کوتاهی است که نشان میدهد مطالعه ازاد به عنوان یک عادت روزانه در میان لرها وضعیت امیدوار کننده ای ندارد جالب انکه نسبت به گذشته تاریخی خود این مردم نیز روند نزولی دارد این سیر نزولی ضریب کتاب خوانی درحلی است که امار باسوادی به معنی تسلط بر خواندن ونوشتن دردهه های اخیر  به نحو بیسابقه ای فرایند ه بوده است به عبارت دیگر درگذشتهخ سواد وقدرت خواندن ونوشتن یک فظیلت نادر بوده است اما در روزگار ما به یک توانی عمومی تبدیل شده است حال انکه میزان کتابخوانی نه تنها شاهد چنین تحولی بوده است که برعکس روند نزولی داشته است این مدعی شاید با پیشداورهای ذهنی که درمورد  مردم لرستان که بیشترزندگی  عشایری داشته اند سازگار نباشد اما چنان که خواهیم دید شواهد اثبات میکند که هرجه مطالعه از روی کتاب وچه انچه دراین مقاله مطالعه شفاهی یا از برخوانی یک کتاب نام گرفته است درمیان قوم لر رایج بوده است انچه به عنوان مقدمه این نوشته ضروریست اینست که میان باسوادی وکتاب خوانی نه تنها تساوی نیست که تفاوت وجود دارد باسوادی توانای در خواندن ونوشتن است حال انکه مطالعه به معنی خود خواندن است همانطور که وجود یک توانی تا جای که منشا اثر وعمل نشود یک امتیاز بالفعل نیست سواد نیز تا وقتی که به مطالعه ختم نشود عملا بیسوادی است در ادامه مقایسه و وضعیت تاریخی وکنونی مطالعه درمیان لرها می کوشیم به نتیجه گیری وتشخیص وتعلیم راهکار هایی دست بزنیم که امید است با بکاربستن انها عادت روزانه به عنوان مهمترین وموثرترین اداب روسوم وعالدت یک جامعه موفق وپویا در عصر اطلاعات وارتبا طات مورد توجه قرار گیرد

 

سواد ومطالعه در میان قوم  لر

اشارات واطلاعات جسته گریخته ای که درمورد گذشته مردم منطقه به ویژه از صد – دویست سال گذشته از طریق منابع وروایت شفاهی وآگاه کتبی در دست است دال بر این مدعاست که درمیان لرهاباسواد وجود داشته است و اگر چه در برخی مناطق وطوایف از یک درصد وحتی یک درهزار نیز کمتر بوده است، اما به هرحال چنین نیست کهبرای لرها کتاب و مطالعه ناشناخته بوده است.

دشواریهای زندگی عشایری قطعا برای کتابداری و کتاب خوانی مناسب نبوده است و بنابراین باتوجه به عشایر بودن درصد اعظم لرها نبایستی انتظارداشت که کتابها یا کتاب خوانیهایی در دسترس مردم بوده باشد، چنانکه در بند قبلی نیز اشاره شد کتاب ناشناخته نبوده نه به معنی آنکه پدیده ای مأنوس ومعمول ورایج باشد بلکه به عنوان کالایی وکمیاب و فرابشری در دست نخبگان خاصی بوده است.

حتی امروز نیز این انگاره مقدس وفرابشری بودن کتاب در میان لرها قابلدرک است. فراوانی کتب مقدس مذهبی وشاهکارهای ادبی تاحد یک فراورده خدایی در میان لرهابوده است موجب تقویت تدریجی تصور شده که کتاب ذاتا مقدس مبارک است ، بنابر این کتاب در خانواده لر اهمیت زیادی داشته است برگهای کتاب همانند تکه های نان ، نمک، مهرو… برای لرها تقدس داشته است.

سواد وکتابخوانی در میان لرها وسیله ای برای گذراندن امور روزمره ومادی مانند خواندن تابلو دکتر،  پرکردن برگه واریز پول به حساب بانکی ومانند آن نبوده است بلکه روشی متعالی برای کسب شعور و دانش می آمده است.

کتاب برای لرها مظهر خرد، شعور، پاکی بوده است، به کار بردن صفات وتعبیراتی چون (سرد کتاو کیشه)،کافیست تا دریابیم کتاب خوانی در نظام اخلاقی لرها یک فضیلت کم نظیر بوده، لک زبانان در یکی از مویه های خود می خوانند: مدم کی دییه ملا ومردن دس قلم شیرین قرآن وگردن(سوگ سرای سوگ خوانی در لرستان ص ۴۸) شرح فارسی: ئمردم چه کسی طعم مرگ یک روحانی باسواد، خوش قلم وهمواره همراه قرآن را چشیده است.

ملا با تلفظهای متعددلکی و لری اش نامی است گاه بر کودکان لر نهاده می شده است. حتی شاید بتوان از نام های چون شیخ،اخو،آقا و… نیز چنین چیزی را اراده کرد (فرهنگ نامهای لری) . در بیت بالا به گردن انداختن کتاب مقدس قرآن به عنوان یک همراه همیشگی جالب توجه است.کتاب به عنوان یک کالای فرهنگی بیشتر یک پدیده مذهبی بوده است. لرها فرد سواددار را ملا، گاه اخو ،  شیخ و… می نامیده اند وتمام این واژها بار مذهبی دارند.بنابراین بیشترین خوراک مطالعه قوم لر اثار مذهبی بوده است این حال وهوای مذهبی نه تنها به خاطر وجود کتابهای ماندد قران کتب دعا نوحه و که حتی در خواندن اثار ملی حماسی نیز وجود دارند  عنوان نمایندههویت ملی جلوه مذهبی داشت  انتشا ر فرهنگ نامهای لری  شاه صنم شاه علی شاهرضا  علی شاه  شاه طلا  شاه بانو نمونه های بیشمار سیاسی جنبه وجلوه مذهبی داشته ا ست  همانطور که در تاریخ ایران نیزهمواره شاهان می کوشیداند نمایش مذهبی و مشروعیتی خدایی داشته باشد  به هر حال چه شاهنامه را اثری صرفاملی حماسی مذهبی تصور می کنیم شاهنامه خوانی به تنها یی دلیل وجود فرهنگ کتابخوانی ومطالعه در میان لرها بوده است استقبال از شاهنامه به عنوان نمونه عالی ادبیات ذوق ادبی وشوق مطالعه لر ها را ثابت می کند البته شاهنامه اثری صرفا  ادبی حماسی وحتی مذهبی نموده است شاهنامه به دنبال تاریخ وهویت نیز بوده است واگر چه شاهنامه یک اثر علمی تاریخی نیست اما برای لرها یک کتاب تاریخی بوده است لرها شاهنامه را مانند تاریخ باور کرده اند سر گذشت قهرمانان انرامانند افتخارات خود و پدرانش می ستوده اند این کتاب حتی منبع نام گزینی برای کودکان لر بوده است از اثار ادبیات فارسی اثار نظامی بخصوص خسرو وشیرین البته نه فقط با روایت نظامی خوانند گان زیادی ذاشته است داستان عشق شیرین وخسرو وفرهاد توسط نظامی به نظم در امده است والبته لرها بدونه تفاوت ازداستان خسرو شیرین لذت بردهاند قهرمانان قصه های عاشقانهی شیرین وفرهاد ولیلی ومجنون در میان لرها بوده اند نوحه ومرثیه به عنوان نوع دیگری از ادبیات رایج بوده است واین اثار نیز نه صرف ادبی که حامل تاریخ بوده است والبته دراصل پدیدهای مذهبی بوده است اثار منثور کمتر از نظم اما مورد استقبال لرها بوده اند داستتان های عاشقانه گاه حماسه تاریخی حسین کرد اسکندر نامه  اق والدین امیر ارسلان و………درمیان لرها رایج بوده اند

آثار بومی

نگارش آثار نویسندگان بومی و به زبان و خط بومی در میان لرها مرسوم نشده است اما علاوه بر تبحر عمومی لرها در زبان – که حتی امروزه هم نمونه های آن در برخی افراد بی سواد و کم سواد مثل زدنی است –شاعران و متفکرانی بودن که به صورت حرفه ای به تولید فکر و شعر داستان میپرداختند اما روی هم رفته نتوانستند مجموعه آثار مدون و مکتوب بر جای بگذارند . وجود بخشهای پراکندهای از دواوین برخی شعرای لر که به زبانهای لکی لری بختیاری و یا فارسی و غیره می سرودهاند اما تلاش مثمر ثمری برای نسخه نویسی از آثار خویش نمی کرده اند.دال بر این مدعاست.

به عنوان مثال انچه از ماحصل ذوق کسانی مانند ملاپریشان . میر نوروز و غییره به جا مانده است با وجود قلت حجم دارای چنان کیفیتی است که اگر منتشر و معرفی شود نام خالق خود را همردیف نام آوران شعر و ادب می نشاند.

بنام انکه حجت نامه ای اوست دو عالم جزر و مد خامه ای اوست

به جاسوسیش پیک هم بشتافت نه از مطلع نه از مبدا خبر یافت

نظر را بسته بر پرده بکر گسسته تار و پود و رشته فکر

خردبر ملک هستی زیروبر گشت زشرق و غرب و تحت فوق بگذشت

ندیده الا نشان بی نشانی به هر نامی نموده و دیدبانی

خدای شش جهت جز یک خدا نیست همه جا هست اما هیچ جا نیست

(ادبیات آغازین دیوان میر نوروز به تصحیح غضنفری امرایی)

شاعری که این ابیات و صدها بیت مانند ان از او به زبان فارسی و لری در سینه و حافظ مردم و حداکثر کاغذهای پراکنده ای در دست ایشان بجا مانند است قطعا دیوانی بزرگتر و حجیمتر از به زحمت اسفندیار غضنفری امرایی فراهم آمده است داشته است.

شاید یکی از موانع تدوین اثار بومی نداشتن رسم الخط وزبان معیار بوده است اما مهمتر از ان عدم احساس نیاز به نگارش وتدوین بوده است وگر نه مشکل نداشتن خط با اندکی تغیر در رسم الخط فارسی – عربی قابل حل بوده است

چند نمونه از ابیات لری میر نوروز:

آسومنی تو نوار برف نئیر پا دوسکم سفریه وتک تنیا

شرح فارسی: ای اسامان نبارز ای برف پانگیر(وراه را نبند )ودوست من تنهای بهع سفر رفته است

ار هزار حور پری بیا وچنگم دین دنیا هی تونی تو های تنگم

 

شرح فارسی:اگر هزاران حور وپری زیبا روی را به چنگ بیاورم باز هم فقط دل تنگ تو می شوم

ای دل ارعاقلی برسی ودردم کل عالم تش گریت داهسردیم

شرح فارسی :ای دل عاقل به درد مرا مداوا کن چرا که تمام عالم ازراه سرد من اتش سوزان خواهد گرفت

مه چینی  تشنه تونم نه تشنه اوتشنی مه تشنکه صد جوم برفار

شرح فارسی: این چنین تشنه ام تشنه  توام نه اب اگر صد حرم جام برف اب شده نیز بنوشم عطشم فرو نخواهد نشست.

ار بمیرم عشق پاکم او چنونه خاک قوم سرمه چش دخترونه

شرح فارسی: عاشق پیشگی من چنان است که اگر بمیرم دختران

 

+

 

کتاب خوانی شفاهی (بر خوانی)
ضرورت زندگی کوچ نشینی موجب شده است که بخش اعظم میراث فرهنگی عشایر به صورت شفاهی وسینه به سینه رواج یابد بنا بر این محتویات  کتاب ها از طریق شفاهی وبر  خوانی شایع می شده است.

حجم قابل توجهی از آنجه مطالعه در میان قوم لر می توانیم بنامیم به صورت شفاهی وبرخوانی صورت می گرفته است. بسیاری لز با سوادان کتابهای مورد علاقه را حفظ می کردند حافظان بخش زیادی از داستان های شاهنامه پر شمار بوده اند این حافظان در برخی از اوقات نه از روی کتاب که حفظیات فرد را بر خوانی می کرده اند گاه از در نوع مطالعهبیسوادن نیز مشارکت می کرده اند یعنی فرد بی سواد اما خوش حافظه مضنون کتاب را می شنیده است وگاه با چنان مهارتی آن را باز خوانی می کرد که گویادارد از روی کتاب می خواند دلیلی برای اینکه این افراد را با وجود عدم تسلط بر خواندن ونوشتن الفبا از جمله کتاب خوانان وکتاب دوستان قرارندهیم وجود ندارد .

رواج رسم شعر خوانی چل سرودر میان زنان باردار و مردان لر نماد این مطالعه و ازبرخوانی است:

وضعیت کنونی مطالعه در لرستان

در گذشته مطالعه وکتاب خوانی رسمی بشر ی ونشانه شعوروخرد عا لی انسان بوده است اما اهمیت کتابخوانی درروزکاری که عصر ارتباطات واطلاعات نامیده شده است فراتر از این تعارف هاست نویسنده این مقاله فرصت کافی برای استناد به امار وارقامی برای توصیف وضعیت کنونی مطالعه در استان را نداشته است اگر چه در باره وضعیت مطالعه اصولا نمی توان به دنبال امار وارقام دقیق وموثق بود

ایجاد عادت مطالعه وتشویق به ان مدت درازیست که در سر لوحه ی بر نامه های  توسعه وپیشرفت در ساز مان یونسکوقرار گرفته است

درک این پدیده خیلی مشکل است چون خواندن ومطالعه به یک نوع ختم نمی شود بلکه دارای انواع زیادیمی باشد

انچه به صورت امار رسمی وغیره رسمی گاه مطرح می

شود حاکی از وضعیت نه چنان امید وار کننده ی مطالعه در میان مردم استان لرستان دارد میانگین چند دقیقه ای مطالعه مردمان استان نسبت بهمعدل جهانی ونیاز یک زندگی استاندارد در عصر اطلاعات و ارتبا طاعات بسیار نگران کننده است لرها این پرسش پیش می اید که وضع چقدر بدترشده است مقایسه میان نسلها نیز در این زمینه بر در خانوادهای لر شهادت میدهد اگر چه تحصیلات ابتدای عالی همه نشان از رشد روز افزون سواد در جامعه داشته باست خنوز که هنوز است مطالعه ازاد کتابهای مانند قران ،شاهنامه، ومانند ان در نزد پدران معلومتر از پسران

دانش اموزان لرستانی چه انان که رغبتی به درس ومدرسه نشان نمی دهند وچنان که در سخوان هستند بر نامه های فوق برنامه هالی دبیرستانها به نحوی نیست که رغبت به مطالعه ازاد وفوق برنامه جایگاهی در نظام نمره دهی وتشویق وتاید مراکز اموزشی ندارند

کتابخانه های استان به تعداد مناسب نیستند گذشته از اینکه درز قفسه های همین تک وتوک کتابخانه ها نیز نیز کتابهای زیادی موجود نمی باشد اغلب این کتابخانه ها فقط مخزن کتاب هستند وتلاش در جهت ترویج کتاب خونی در فهرست وظایف مسولاناین نیست انطور که مغازها وفروشگاها اجناس خود را تبلیغ وبه نمایش میگذارند  در کتابخانه ها این کار انجام نمی شود

نگاهی به برنامه ترویج عادات مطالعات ازاد در میان مردم :

همانند همهی عادات شخصی روزانه افراد مطالعه وفرهنگ کتاب خوانی نیز به عادات  اداب ورسوم  فرهنگ عمومی جامعه بر می گردد  اگر مفید وضروری بودن مطالعه با توجه به نیازهای روزگار ما یک حقیقت است خانواده نیز یک واقعیت است

یعنی اگر حکم میکنیم که باید مطالعه کردئ بایستی در نظر داشته باشیم که این امر شخصی تحت تاثیر فرهنگ عمومی جامعه وخانواده هاست

دریکی از سمپوزیومهای ینسکو که مربوط به مطالعه بود انگیزه ها ودلایل مطالعه مورد بحث قرار گرفتند

پیش از یک عنصر بود میتواند کلید فهم انگیزه مطالعه یک فرد باشد هیچ کس نمیتواند مانند جزیره در مقابل اماج صوتی ودر مقابل امواحج مقائم است به همین دلیل فشازهای اداب ورسوم اجتماعی و اقتصادی که بر زندگی واردمی ایند بر معیار مطالعه شخصی نیز تاثیر میگذارد این وضع در مورد مطالعه کنندگان مبتدی ومطالعه کنندگان مجرب و ازموده نیز صدق می کند

کتاب قرص کبسول نیست که با توصه پزشک وارد سفره مردم شود در عین حال  دراز مدت برنامه های فرهنگی وفرهنگ ساز صورت بگیرد

جنگ های قبیل فرهنگی ازقبیل برگزاری هفته کتاب  برگزاری نمایشگاه کتاب به مناسبت های مختلف برپای مسابقات کتابخوانی ومانند ان در سطح عمومی جامعه وبه ویژه در مدارس ،دانشگاهها وحتی محیط شغلی ومانند ان همه وهمه بهانه های مناسبی برای عادت دادند وفرهنگ سازی است

نکته مهمی که در اینجا بایستی مورد اغفال قرارنگیرد ان است که فقط توجه به شکل وقالب کافی نیست بلکه لازم است به محتوای ومضمون نیز پرداخته شود یا به عبارت دیگر اگر دهها نمایشگاه ومسابقه وهفته کتاب ومانند ان برپا شود اما طی ان کتابهای به مردم عرضه شود که نتوانند علاقه وسلیقه انها را جذب کند عملی مثبت صورت نگرفته است

به خاطر تفاوت سلیقه مردم دریک کتاب فروشی با صد ها وهزارن کتاب سختی می توان یک یا چند کتاب یافت که یک فرد رغبتی به خواندن انها داشته باشد بنابراین از یک سو لازم است بازار نشر توجه شود هر چه کتاب فروشی ها ونمایشگاه بزرگتر باشد احتمال بیشتری براای ارضا سلیقه اکثر مردم وجود خواهد  داشت البته فقط کیفیت ومحتوی کتاب نیست که مردم را قانع به خریدن وخاندن میکند شکل فیزیکی کیفیت چاب صفحه ارایی واز همه مهمتر قیمت پشت جلد بسیار تاثیر گذار هستند

نکته دیگر انکه توجه به اثار بومی در این زمینه بسیار مهم است وجود وجود های اثاری از نویسندگان بومی ویا موضوعات بومی تاثیر شگرفی در  بالا بردن میزان مطالعه مردم یک منطقه دارد

کتابهای بومی به عنوان مثال تاریخ یک شهر زندگی نامه فردی از مشاهیر یک شهر ومیزان بیش از بیش احساس صمییت رابر می انگیزاند کتاب را از حالت یک بیگانه خارج می کند وانرا به پدیده ای مانوس تبدیل می کند انچه در این جا مطرح شد علاوه برضرورت ونیازی که به نوشتن در مورد تاریخ فرهنگ جامعه شناسی ویک منطقه وجود دارد به کارکرد دیگری ازاین بومی نویسی اشاره می شود وان تربیت وعادات دادن مردم به مطالعه است

در مشرب روزنامه نگاران درگیری نزدیکی اشنای واطلاعت قبلی را از ارزشها ی خبری می دانند و معتقدند هر چه یک مطلب با خود فرد درگیری باشد به او نزدیک ومربوط باشد وبا اطلاعات قبلی او متجانس باشد باشد راحت تر خوانده می شود از این اصل در ترویج کتابخوانی هم می توان استفاده کرد به عنوان مثال در یک مسابقه کتابخوانی در منطقه لرستان منابعی چون داستان پیامبران معاد بامد اد  اسلام می تواند طیفی از مردم را به خود جذب کند اما به عنوان مثال اگر به این فهرست کتاب تاریخ خرم اباد نوشته سید فرید قاسمی ویا اثار باستنی وتاریخی لرستان نوشته ایزد پناه ویا دیوان پرارج میرنوروز اضامه میشد از یکسو جمعیت زیادی به شرکت کنندگان  افزوده میشد از سوی دیگردر معرفی و تبلیغ اثاربومی موثر می افتاده از جانب دیگر ومهمتر کتاب رااز غریبه بودن وارداتی بودن خارج مینمود ومطالعه ازاد را از حالت خشک وبیروخ ورسمی خارج می کرد نوعی احترام وتبلیغ وتایید هویت بومی ومحلی منطقه نیز بود

محقق:

زهرا هدایی